De legende van het kasteel van Berg en Dal

De Gietense Flessen, de locatie van "Berg en Dal" Foto: Wim Weenink

Ook in veldnamen kunnen bijzondere legenden verborgen zitten. In 2014 deed Charlotte Witte, toen student landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzoek naar veldnamen in Het Nationale Park De Hoge Veluwe. De naam “Berg en Dal” viel haar op, omdat er verschillende verhalen over de herkomst van de naam rond gaan. Dit waren haar bevindingen:

Het kasteel van Berg en Dal
A.B. Wigman, was vanaf 1945 natuurhistorisch medewerker van het Park. Hij schreef in zijn boek ‘De Hoge Veluwe: ons nationale park’: ‘Over het lage gebied van Berg-en-Dal waart nog steeds de geheimzinnigheid van een kasteel, dat daar zou hebben gestaan; vaak heb ik er naar gezocht en er geen baksteen van terug kunnen vinden. Dit laatste behoeft echter niet te verwonderen, want indien er een bouwval geweest is, dan werd hij om de vurig begeerde materialen door de boeren van Delen en Aanstoot (de oude naam van het dorp Otterlo) stellig tot de laatste steen zorgvuldig gesloopt, want toen was het bouwmateriaal schaars.”

 Restanten van een slotgracht
Het was niet voor niks dat Wigman refereerde naar een mogelijk kasteel in het Park. In 1844 schreef dominee Heldring namelijk ook over een kasteel met slotgracht: “Tusschen Deelen en Hoenderloo vond ik in een heerlijk gelegen heideveld kenmerken van vroegere bewoning. Nog lagen de velden er akkersgewijze. Midden in die velden vond ik een plek, waar vroeger een verwoest kasteel gestaan zou hebben, nagenoeg twee bunders groot. Het was een zonderling plaatsje. Er over wandelende ging de bodem op en neder. Nog zag men de gracht van het oude slot. Eenmaal werd dit verborgen kasteel “Berg en Dal” genoemd; wanneer, weet niemand. Misschien leeft er nog een oude legende onder de oude bewoners van die streek.”[1]

Een eiland
De naam “Berg en Dal” is nogal eens gaan wandelen door het Park, als de locaties op de verschillende kaarten worden vergeleken. Op de kaart van Nicolaes van Geelkercken uit 1629 (figuur 1) is te zien dat de plek wordt aangeven met de naam ‘Búrgendal’. In het Oud- en Middelnederlands werd het huidige woord ‘burcht’ als ‘burg’ of ‘burch’ geschreven, [2] de oorsprong van de naam gaat dus misschien wel terug naar het woord ‘burcht’ in plaats van ‘berg’. De plas ziet er bijzonder uit: er lijkt een soort eiland in te liggen. Misschien heeft dit bijgedragen aan het idee van een vroegere burcht met een gracht. Of de burcht er nou gestaan heeft of niet, de mysterieuze kaart is verbonden geraakt met de betekenis van Berg en Dal, en kan daarom niet ongenoemd blijven.

Deze en andere verklaringen en verhalen van veldnamen kunt u teruglezen in het Veldnamenrapport, dat te vinden is in de Hoge Veluwe-bibliotheek op onze website.